xDuLieu ⮞Thiết kế thí nghiệm ⮞Thí nghiệm kết hợp yếu tố ⮞Khái quát về thí nghiệm kết hợp yếu tố"

Khái quát về thí nghiệm kết hợp yếu tố

Trong phần lớn các nghiên cứu, đáp ứng chịu tác động đồng thời của nhiều yếu tố và ta phải tìm ra ảnh hưởng của từng yếu tố một để có thể áp dụng kết quả vào thực tiễn.

Nếu các yếu tố ấy độc lập với nhau, nghĩa là ta có thể thay đổi giá trị của một yếu tố mà không ảnh hưởng gì đến tác động của những yếu tố khác đến đáp ứng, thì ta có thể tiến hành khảo sát làm nhiều giai đoạn. Trong mỗi giai đoạn ta chỉ thay đổi giá trị của một yếu tố để khảo sát ảnh hưởng của nó đến đáp ứng. Các yếu tố còn lại được giữ không thay đổi.

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, khi có mặt yếu tố B thì tác động của yếu tố A đến đáp ứng `Y` bị ảnh hưởng. Khi giá trị của yếu tố B thay đổi, kiểu cách tác động của yếu tố A đến `Y` cũng thay đổi theo. Điều này cũng thay đổi theo chiều ngược lại: khi giá trị của yếu tố A thay đổi, kiểu cách tác động của yếu tố B đến `Y` cũng thay đối. Tác động qua lại này được gọi là tương tác giữa các yếu tố (interaction).

Xét thí nghiệm khảo sát tác động của hai yếu tố A và B đến đáp ứng `Y`, mỗi yếu tố được khảo sát ở hai mức, A1 và A2, B1 và B2. Để dễ hình dung, ta giả sử A2 > A1. Ta xét hai trường hợp được mô tả trên Bảng 1 và Hình 1.

Bảng 1   Tác động của các yếu tố A và B đến đáp ứng `Y` trong hai trường hợp

Hình 1 Tác động của các yếu tố A và B đến `Y` khi không tương tác (1a) và có tương tác (1b)

Qua xem xét Bảng 1 và Hình 1 ta thấy :

• Trong trường hợp thứ nhất, khi A tăng từ A1 đến A2, bao giờ `Y` cũng tăng 30 đơn vị, không lệ thuộc vào giá trị của B.
• Trong trường hợp thứ hai, tùy theo giá trị của B mà tác động của A đến `Y` sẽ thay đổi. Với B1, khi A tăng, `Y` tăng; nhưng với B2, khi A tăng, `Y` lại giảm.

Như vậy A và B có tương tác với nhau. Nếu ta thực hiện thí nghiệm qua nhiều giai đoạn như đã mô tả ở trên, ta không thể phát hiện ra tương tác này, Kết quả phân tích dữ liệu thí nghiệm sẽ không phản ảnh đúng như thực tế.

Để có thể phát hiện và đánh giá tương tác giữa các yếu tố, ta phải kết hợp các mức của các yếu tố và thí nghiệm với các sự kết hợp ấy. Phương pháp thiết kế như vậy được gọi là kết hợp yếu tố (factorial).