Trong quá trình chuyển hóa từ mức khái niệm sang mức logic, ta thấy có ba loại thực thể sau:

• thực thể thường (regular), cũng còn được gọi là thực thể mạnh (strong), là thực thể mà sự tồn tại của nó không phụ thuộc vào thực thể nào khác. Đây là loại thực thể thường gặp trong thế giới thực.
• thực thể yếu (weak) : là một thực thể chỉ tồn tại khi có sự tồn tại của thực thể khác (thực thể chủ - owner).
• thực thể kết hợp (associative) : được tạo ra từ những thực thể khác khi chúng tham gia vào liên kết nhiều-nhiều.

Việc chuyển hóa các thực thể thường tương đối đơn giản. Phương pháp chung là:

• mỗi thực thể thường từ lược đồ thực thể - liên kết sẽ chuyển thành một quan hệ trong mô hình logic,
• với mỗi quan hệ, ta xác định các thuộc tính của nó,
• xác định thuộc tính định danh và chọn thuộc tính này làm khóa chính.

Khi ta chọn và đặt tên các thuộc tính và khóa chính, phải đảm bảo rằng chúng thỏa mãn các ràng buộc đặt ra cho mô hình quan hệ. Ở đây ta có hai trường hợp cần lưu ý là thuộc tính kết hợp và thuộc tính đa trị.

Như ta đã biết, thuộc tính kết hợp (composite) có thể được phân chia thành một số thuộc tính đơn. Thí dụ thuộc tính HoTen có thể được tách thành 3 thuộc tính đơn là họ, tên và tên lót. Ta cũng đã biết rằng mô hình quan hệ chỉ chấp nhận thuộc tính đơn. Như vậy để thỏa mãn ràng buộc này, ta có hai phương án sau:

• thứ nhất, xem thuộc tính kết hợp như một thuộc tính đơn (thí dụ HoTen),
• thứ hai, chuyển thuộc tính kết hợp thành một số thuộc tính đơn và xem là các thuộc tính của quan hệ mà không dùng thuộc tính kết hợp (thí dụ không dùng HoTen làm thuộc tính mà dùng 3 thuộc tính Ho, Ten, TenLot).

Nhìn chung phương án hai có nhiều ưu điểm hơn do khả năng truy cập tăng lên, có nhiều phương án để truy vấn hơn, chất lượng dữ liệu tốt hơn, việc bảo trì hệ cơ sở dữ liệu dễ dàng hơn.

Do mô hình quan hệ chỉ chấp nhận thuộc tính đơn trị, nên nếu thực thể thường chứa thuộc tính đa trị ta phải chuyển đổi như sau:

• Nếu thực thể thường chứa một thuộc tính đa trị TT, ta chuyển đổi thực thể ấy thành quan hệ, tạm gọi là Q_A, chứa tất cả các thuộc tính của thực thể trừ thuộc tính đa trị TT.
• Chọn khóa chính của quan hệ Q_A, tạm gọi là KC_A
• Tạo một quan hệ Q_TT, có các thuộc tính là KC_A và thuộc tính đa trị TT. Nhóm các thuộc tính này sẽ tạo thành khóa chính của quan hệ Q_TT.
• Khi ấy mỗi một bộ trong quan hệ Q_TT chỉ chứa một giá trị của TT.
• Nếu thực thể thường chứa nhiều thuộc tính đa trị TT_i, thì mỗi thuộc tính đa trị sẽ tương ứng với một quan hệ mới Q_TT_i theo cách ở trên.

Theo cách trên, trong bước đầu, các quan hệ Q_TT sẽ không có thuộc tính không khóa. Tuy vậy ta vẫn có thể thêm vào các quan hệ Q_TT này các thuộc tính không khóa nếu cần thiết.

Đối với liên kết một-nhiều ta thực hiện như sau:

• Trước hết tạo hai quan hệ tương ứng với hai thực thể tham gia vào liên kết theo cách đã trình bày ở Bước 1.
• Lấy khóa chính của quan hệ ở phía "một" để làm khóa ngoại của quan hệ phía "nhiều".

Đối với liên kết một-một, ta cũng làm tương tự, lấy khóa chính của quan hệ này làm khóa ngoại của quan hệ kia. Nhưng trong trường hợp này, lấy khóa chính của quan hệ phía nào không có nhiều ý nghĩa.

• Trước hết tạo hai quan hệ A và B tương ứng với hai thực thể tham gia vào liên kết theo cách đã trình bày ở Bước 1.
• Chuyển liên kết nhiều-nhiều giữa A và B thành hai liên kết một-nhiều bằng cách tạo thêm quan hệ K có hai liên kết một-nhiều với A và B với nhánh nhiều ở phía K. Quan hệ K này được gọi là quan hệ kết hợp.
• Đến đây ta có thể có hai trường hợp
• Nếu người ta không gán tính chất hay thuộc tính gì cho liên kết nhiều-nhiều thì ta lấy các khóa chính KC_A và KC_B của hai quan hệ A và B làm thuộc tính của quan hệ K và dùng chúng làm khóa chính của K.
• Nếu người ta gán một tính chất hay thuộc tính nào đó cho liên kết nhiều-nhiều thì ta vẫn lấy các khóa chính KC_A và KC_B của hai quan hệ A và B làm thuộc tính của quan hệ K, nhưng sử dụng tính chất hay thuộc tính của liên kết để tạo ra khóa chính của K.

Trước hết ta sẽ chuyển 4 thực thể thành 4 quan hệ tương ứng. Để đơn giản, ta sẽ dùng lại tên của các thực thể để đặt tên cho các quan hệ.

Sau đó, ta xác định các thuộc tính và khóa chính cho các quan hệ ấy. Ta có kết quả sơ bộ như sau:

• Với quan hệ NHA_CUNG_UNG, ta chọn các thuộc tính sau: tên của nhà cung ứng, mô tả ngắn gọn về nhà cung ứng này, địa chỉ, số điện thoại liên lạc, và để thuận tiện ta gán cho mỗi nhà cung ứng một mã số và dùng mã số này làm khóa chính cho NHA_CUNG_UNG. Vậy ta có định nghĩa sau về quan hệ này:
  

  NHA_CUNG_UNG (MaSo_NCU, Ten_NCU, MoTa_NCU, DiaChi_NCU, DienThoai_NCU)

• Với quan hệ NGUYEN_LIEU, ta chọn các thuộc tính sau: tên của nguyên vật liệu, bao bì hay tiện ích (gọi tắt là nguyên liệu), mô tả ngắn gọn về nguyên liệu, nhóm nguyên liệu, đơn vị tính cho nguyên liệu này, số lượng nguyên liệu tồn trong kho ở đầu kỳ, số lượng nguyên liệu nhập trong kỳ, số lượng nguyên liệu sử dụng trong kỳ, đơn giá của nguyên liệu, và cũng như trên ta gán cho mỗi nguyên liệu một mã số và dùng mã số này làm khóa chính cho NGUYEN_LIEU. Vậy ta có định nghĩa sau về quan hệ này:
  

  NGUYEN_LIEU (MaSo_NL, Ten_NL, MoTa_NL, Nhom_NL, DonVi_NL, LuongTon_NL, LuongNhap_NL, LuongSuDung_NL, DonGia_NL)

• Với quan hệ SAN_PHAM, ta chọn các thuộc tính sau: tên của sản phẩm, mô tả ngắn gọn về sản phẩm, nhom_SP, đơn vị tính của sản phẩm này, số lượng sản phẩm tồn trong kho ở đầu kỳ, số lượng sản phẩm sản xuất trong kỳ, số lượng sản phẩm xuất bán trong kỳ, đơn giá thành của sản phẩm, đơn giá bán của sản phẩm, hệ số giá bán, và cũng như trên ta gán cho mỗi sản phẩm một mã số và dùng mã số này làm khóa chính cho SAN_PHAM. Vậy ta có định nghĩa sau về quan hệ này:
  

  SAN_PHAM (MaSo_SP, Ten_SP, MoTa_SP, nhom_SP, donvi_SP, LuongTon_SP, LuongSanXuat_SP, LuongXuat_SP, DonGiaThanh_SP, DonGiaBan_SP, HeSoGiaBan_SP)

• Với quan hệ KHACH_HANG, ta chọn các thuộc tính sau: tên của nhà khách hàng, mô tả ngắn gọn về khách hàng, phân loại khách hàng, địa chỉ, số điện thoại liên lạc, và để thuận tiện ta gán cho mỗi khách hàng một mã số và dùng mã số này làm khóa chính cho KHACH_HANG. Vậy ta có định nghĩa sau về quan hệ này:
  

  KHACH_HANG (MaSo_KH, Ten_KH, MoTa_KH, Loai_KH, DiaChi_KH, DienThoai_KH)

Khi xem xét chi tiết hơn những thuộc tính của bốn quan hệ trên, ta thấy như sau:

• Vì mỗi nhà cung ứng cũng như khách hàng có thể có một số số điện thoại khác nhau để liên lạc nên thuộc tính này là thuộc tính đa trị. Vì thế ta sẽ loại bỏ thuộc tính này ở hai quan hệ NHA_CUNG_UNG và KHACH_HANG. Thay vào đó, ta tạo hai quan hệ mới Dien_Thoai_NCU và Dien_Thoai_KH, mỗi quan hệ tạm thời có hai thuộc tính, một để lưu giữ số điện thoại, một là khóa chính từ quan hệ NHA_CUNG_UNG hay KHACH_HANG đưa sang. Vậy ta có định nghĩa hai quan hệ này như sau:

  Dien_Thoai_NCU (MaSo_NCU, SoDienThoai_NCU)

  Dien_Thoai_KH (MaSo_KH, soDienThoai_KH)

• Một số khách hàng, chẳng hạn CO.OPMart có nhiều địa điểm kinh doanh khác nhau, vì thế địa chỉ khách hàng cũng được xem là thuộc tính đa trị. Vì thế ta loại bỏ thuộc tính này khỏi quan hệ KHACH_HANG và tạo thêm quan hệ mới Dia_Chi_KH chứa hai thuộc tính, một để lưu giữ địa chỉ của địa điểm liên hệ và một là khóa chính của quan hệ KHACH_HANG.
• Với địa chỉ liên hệ của khách hàng, trong bước đầu ta xem như một thuộc tính đơn. Tuy nhiên ta muốn rằng ta có thể sử dụng số liệu của cơ sở dữ liệu này để so sánh tình hình kinh doanh của các tỉnh thành, của các khu vực. Vì vậy ta sẽ xem nó như thuộc tính kết hợp và tách làm 3 phần, địa chỉ trong tỉnh hay thành phố, tỉnh thành phố, và khu vực.

Ghi chú : Về thực chất, ba quan hệ Dien_Thoai_NCU, Dien_Thoai_KH, và Dia_Chi_KH là các thực thể yếu vì sự tồn tại của chúng phụ thuộc vào sự tồn tại của các quan hệ NHA_CUNG_UNG và KHACH_HANG. Tuy nhiên do ta đã tiến hành giải quyết ba quan hệ này ở Bước 1 nên ta không cần tiến hành Bước 2 cho ba quan hệ ấy.

Trong mô hình thực thể - liên kết, cả 3 liên kết đều thuộc loại nhiều-nhiều. Để chuyển các liên kết này, trong mô hình quan hệ ta tạo thêm 3 quan hệ kết hợp mới:

• Quan hệ KetHop_NCU_NL gồm hai thuộc tính lấy từ khóa chính của NHA_CUNG_UNG và NGUYEN_LIEU, và hai thuộc tính này cũng tạo thành khóa chính của quan hệ KetHop_NCU_NL. Vậy quan hệ này được định nghĩa như sau:

  KetHop_NCU_NL (MaSo_NCU, MaSo_NL).

• Quan hệ KetHop_NL_SP gồm hai thuộc tính lấy từ khóa chính của NGUYEN_LIEU và SAN_PHAM, và hai thuộc tính này cũng tạo thành khóa chính của quan hệ KetHop_NL_SP. Vậy quan hệ này được định nghĩa như sau:

  KetHop_NL_SP (MaSo_NL, MaSo_SP).

• Quan hệ KetHop_KH_SP gồm hai thuộc tính lấy từ khóa chính của KHACH_HANG và SAN_PHAM, và hai thuộc tính này cũng tạo thành khóa chính của quan hệ KetHop_KH_SP. Vậy quan hệ này được định nghĩa như sau:

  KetHop_KH_SP (MaSo_KH, MaSo_SP).

Sau khi đã tiến hành chuyển hóa các thực thể, các quan hệ và xử lý các phát sinh trong quá trình chuyển hóa này, cơ sở dữ liệu có mô hình quan hệ gồm các quan hệ và thuộc tính được trình bày trong Bảng 1.

Từ kết quả này, ta có thể xây dựng được lược đồ của mô hình quan hệ ở mức logic như trên Hình 2.

Hình 2 Lược đồ của mô hình quan hệ ở mức logic

Ghi chú : Hình 2 được xây dựng với sự hỗ trợ của phần mềm Toad Data Modeler. Bạn có thể tải phiên bản miễn phí của phần mềm này tại https://www.toadworld.com/p/downloads. Do ngôn ngữ của phần mềm này là tiếng Anh, cho nên trong Hình 2, PK nghĩa là khóa chính (Primary Key), PFK là khóa ngoại (Primary Foreign Key).