R Commander, thường được gọi tắt là Rcmdr, được John Fox ở đại học McMaster xây dựng. Phiên bản 1.0-0 ra đời tháng 4 năm 2005. Ban đầu, mục đích của tác giả là hỗ trợ cho việc học tập môn Thống kê cho những sinh viên thuộc các chuyên ngành về xã hội. Sau đó Rcmdr phát triển dần lên, được thêm nhiều người cộng tác, khả năng xử lý càng ngày càng phong phú, được sử dụng ngày càng rộng rãi.

Rcmdr có giao diện đồ họa (GUI: graphic user interface) với hệ thống trình đơn nhiều cấp tương tự như các chương trình thông dụng trong hệ điều hành Windows hay iOS (Hình 1). Bằng cách thao tác với chuột như kích, rê, thả, ta có thể thực hiện các phép tính toán thống kê, xử lý dữ liệu một cách dễ dàng hơn. Như vậy người sử dụng có thể tập trung vào việc tính toán, xử lý mà ít cần phải quan tâm đến cú pháp của R.

Hình 1 Hệ thống trình đơn nhiều cấp của Rcmdr

Toàn bộ các nội dung của Rcmdr được đặt trong phụ kiện Rcmdr. Vì vậy việc tải và cài đặt Rcmdr cũng tương đối dễ dàng, Ta dùng chức năng Install Packages trong trình đơn Tools của RStudio hay các phương pháp tương tự để tải và cài đặt Rcmdr vào máy tính.

Để chạy Rcmdr, ta nên chạy trực tiếp từ R thay vì qua trung gian RStudio vì một số xung đột phần mềm giữa hai tiện ích này có thể xẩy ra, ảnh hưởng xấu đến tiến trình xử lý dữ liệu sau này, đặc biệt là các lệnh vẽ. Để khởi động Rcmdr, ta sử dụng dòng lệnh:

library(Rcmdr)

R sẽ tải các phụ kiện cần thiết và chạy Rcmdr (Hình 2)

Hình 2 Màn hình khởi động Rcmdr của R

Sau khi quá trình khởi động hoàn tất, cửa sổ Rcmdr sẽ hiện ra.

Mặc dù ta khởi động Rcmdr từ cửa số của chương trình R, nhưng Rcmdr lại chạy trong một cửa sổ riêng biệt như trên Hình 3.

Hình 3 Cửa sổ Rcmdr

Ở phía trên cùng của cửa số Rcmdr có thanh trình đơn và thanh công cụ như hầu hết các chương trình ứng dụng khác. Ngoài ra ta còn có ba khung:

• Ở phía trên là khung Chương trình dùng để chứa các dòng lệnh. Sau khi ta lựa chọn một tác vụ xử lý nào đấy bằng chuột, trên khung này xuất hiện một hay nhiều dòng lệnh tương ứng với tác vụ ấy. Ta cũng có thể chỉnh sửa các lệnh hay nhập lệnh trực tiếp từ bàn phím vào khung Chương trình này.
• Giữa là khung Kết quả. Sau khi cho chạy một hay nhiều dòng lệnh trên khung Chương trình, nội dung dòng lệnh và kết quả thi hành lệnh ấy sẽ hiện ra trên khung Kết quả này.
• Dưới cùng là khung Thông báo, có nền màu xám. Sau khi thi hành lệnh, trên khung này xuất hiện các thông tin, thông báo hay cảnh báo có liên quan đến việc chạy các dòng lệnh hay chương trình.

Để thực hiện một tác vụ xử lý dữ liệu nào đó, ta dùng chuột thao tác trên các trình đơn chính, trình đơn phụ. Trong nhiều trường hợp, các tùy chọn cho tác vụ cũng được xác định thông qua giao diện đồ họa, trên các cửa sổ riêng. Trên Hình 4 là cửa sổ dùng để xác định các tùy chọn của tập tin nhập vào để chuẩn bị xử lý.

Hình 4 Cửa số tùy chọn cho lệnh nhập tập tin dữ liệu

Sau đó Rcmdr sẽ chạy chương trình, các dòng lệnh tương ứng sẽ xuất hiện trên khung Chương trình và khung Kết quả, đồng thời kết quả xử lý cũng hiện ra trên khung Kết quả. Đối với các lệnh vẽ, biểu đồ thu được không hiện ra trên khung Kết quả này mà trong một cửa số riêng.

Ta cũng có thể thực hiện các dòng lệnh từ khung Chương trình, thí dụ như sau khi ta đã điều chỉnh lại một vài đối số của lệnh. Khi ấy ta tô chọn các dòng lệnh tương ứng rồi kích chuột vào nút Submit (phía dưới, bên phải khung Chương trình), hoặc dùng tổ hợp phím Ctrl + R.

Như ta thấy, Rcmdr giúp chúng ta rất nhiều, việc tính toán, phân tích dữ liệu trở nên đơn giản và dễ dàng hơn một cách đáng kể, nhất là với những người mới bắt đầu làm quen với thống kê hoặc phân tích dữ liệu. Chính vì vậy cộng đồng những người dùng Rcmdr đã có nhiều đóng góp để có thể mở rộng tiện ích này hơn nữa bằng các chương trình tiếp hợp (plug in). Các chương trình ấy (thí dụ RcmdrPlugin.plotByGroup) thường được đặt trong các phụ kiện nên việc cài đặt cũng chẳng khó khăn hay phức tạp. Khi chúng tôi viết những dòng này (tháng 6 năm 2016), đã có trên 30 chương trình tiếp hợp cho Rcmdr thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau (xem tại http://www.rcommander.com).

Khi ta cài đặt thêm một chương trình tiếp hợp, trên thanh trình đơn xuất hiện thêm một trình đơn mới của chương trình tiếp hợp này, kèm theo đó là tất cả các hạng mục tương ứng với các tính năng của chương trình ấy. Hình 5 cho ta thấy thanh trình đơn của Rcmdr nguyên bản (phía trên) và sau khi cài đặt thêm hai chương trình tiếp hợp (bên dưới): FactoMineR dùng để xử lý dữ liệu đa biến và Design dùng cho thiết kế và xử lý số liệu của thí nghiệm.

Hình 5 Thanh trình đơn của Rcmdr trước (phía trên) và sau (bên dưới) khi cài đặt chương trình tiếp hợp

• Số tác vụ mà Rcmdr có thể thực hiện chỉ là một phần nhỏ so với khả năng của R. Rất nhiều lệnh và tùy chọn của R không thể thực hiện qua Rcmdr; đưa vào Rcmdr chỉ là một số lệnh và tùy chọn thông dụng thôi. Như vậy chỉ sử dụng Rcmdr sẽ không thể khai thác hết thế mạnh của R.
• Ngoài ra việc di chuyển giữa các menu và cửa sổ tùy chọn sẽ tốn thời gian đáng kể. Với những người đã sử dụng R thành thục thì việc nhập lệnh từ bàn phím còn nhanh hơn việc chọn lệnh bằng menu và chuột mà kết quả còn có thể tốt hơn.
• Việc sử dụng Rcmdr thường xuyên sẽ phần nào ảnh hưởng đến kỹ năng lập trình R của người sử dụng do đã quen lệ thuộc vào sự trợ giúp bên ngoài.

Do đó một số tác giả đã cho rằng chỉ nên dùng Rcmdr như một bước chuyển tiếp trong giai đoạn đầu tiên, khi chưa quen thuộc với các lệnh và đối số của R. Trong quá trình sử dụng, ta cần làm quen dần với việc lập trình bằng cách tự viết lệnh, tự sửa lỗi.